Naki BAKIR
Türkiye ekonomisinde 2024, 2025, 2026 yıllarında izlenecek mali politikalar ile öngörülen makro göstergeleri içeren Orta Vadeli Program’da (OVP) yer alan hedefler, mevcut ekonomik görünümle uyumlu bir tablo arz ederken, 2023 gibi 2024’ün de zor bir yıl olacağını yansıttı.
Ekonomik göstergelerde iyileşme beklentileri daha çok, dönemin son yılı olan 2026’ya bağlandı. Beştepe’de düzenlenen toplantıda ayrıntıları Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz tarafından açıklanan ekonomide üç yıllık yeni yol haritası niteliğindeki OVP’de 2023’e ilişkin gerçekleşme tahminleri, bir önceki OVP’de konulan hedeflerde ciddi anlamda aleyhte sapmaya işaret etti.
2024-2026’yı kapsayan üç yıllık döneme ilişkin enflasyon, GSYH, kişi başı milli gelir, bütçe açığı, işsizlik gibi makro göstergelerde ise özellikle 2024’te beklenen iyileşme sınırlı kaldı. Ekonomide kademeli bir iyileşme süreci ile dönemin tamamlanması öngörüldü.
Düşük büyüme hedefi
Önceki OVP’de yüzde 5 olarak hedeflenen 2023 yılı GSYH büyüme oranının yüzde 4,4 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edildi ve büyüme, 2024 için yüzde 4, izleyen iki yılda ise yüzde 4,5 ve yüzde 5 olarak hedeflendi. 2021’de yüzde 11,4 olan büyüme oranı, 2022’de yüzde 5,5’e gerilemişti.
Bu yılın tümünde 12.415 dolar olarak gerçekleşeceği tahmin edilen kişi başına milli gelirin 2024’te 12.875 dolara, 2025’te 13.717 ve 2026’da 14.855 dolara çıkarılması hedeflendi.
Dünya Bankası’nın her yıl güncellediği gelir düzeyi sınıflamasında 2023 için 13 bin 846 dolar ve üstü kişi başına gelire sahip olanlar “yüksek gelirli ülke” kabul ediliyor. Bu çıtanın izleyen yıllarda da yükselmeye devam edeceği dikkate alındığında, OVP hedefleri orta gelir tuzağından çıkış işareti vermiyor.
Enflasyonda tek hane umudu 2026’da
2023-2025 dönemine ilişkin OVP’de 2023 yılı TÜFE bazında enflasyonu yüzde 24,9 hedeflenmişti. 2024-2026 dönemini kapsayan yeni OVP’de ise 2023 enflasyonunun yüzde 65 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edildi. OVP’deki 2023 gerçekleşme tahmininin, Merkez Bankasının kısa süre önce yüzde 58’e revize ettiği yıllık oranın da üzerinde olduğu dikkati çekti.
Yeni OVP’de 2024’te yüzde 33’e ve 2025’te yüzde 15’e düşürülmesi öngörülen enflasyonun 2026’da yüzde 8,5’le tek haneye indirilmesi hedeflendi. Önceki 18 OVP’nin 16’sında da tek haneli enflasyon öngörülmüştü. Enflasyon hedefinde dünya ham petrol fiyatlarına ilişkin beklentiler de dikkate alındı. Brent petrolünün varil fiyatının bu yılın tümünde 82,3 dolar olacağı tahmin edilirken, 2024’te 86,7 dolara çıkacağı, 2025’te 85,9 ve 2026’da 84,9 dolara düşeceği öngörüldü.
OVP’ye göre dolar 2024’te yüzde 54 artacak
OVP’lerde resmî bir kur hedefi yer almamakla birlikte, TL ve dolar cinsinden GSYH hedefleri, ortalama kur beklentisini ortaya koyuyor. 2023’te 25 trilyon 483 milyar lira olarak gerçekleşmesi beklenen cari fiyatlarla GSYH’nin 2024’te 41 trilyon 159 milyar liraya; bunun ABD doları cinsinden tutarının da 1 trilyon 67 milyar dolardan, 1 trilyon 119 milyar dolara çıkacağı öngörülüyor.
Bu da ortalama dolar kurunun 2023’te 23,88 TL olarak gerçekleşeceğinin tahmin edildiğini, 2024’te ise yüzde 54 artışla 36,78’e çıkmasının beklendiğini gösteriyor. OVP’deki GSYH hedeflerine göre ortalama dolar kurunun 2025’te 43,94 lira olması ve yıllık artışının yüzde 19,5’te kalması öngörülüyor. Ortalama kurun 2026’da ise yıllık artışı yüzde 8,8’te tutularak 47,8 TL düzeyinde oluşması bekleniyor. Yeni OVP’de, bu yılın ocak-haziran döneminde 36,8 milyar ve haziran sonu itibarıyla son bir yılda 56,5 milyar dolar olan cari işlemler açığının, yılın tümünde 42,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edildi.
Cari açığın 2024’te 34,7 milyar dolara, 2025’te 31,7 milyar ve 2026’da 30 milyar dolara düşürülmesi hedeflendi. Bu yıl ilk yedi ayda 206,5 milyar dolar olan ihracatın yılın tümünde 255 milyar dolar; 216,8 milyar dolar olan ithalatın ise 367 milyar dolara ulaşacağı tahmini ile 2023 dış ticaret açığı 112 milyar dolar düzeyinde öngörüldü. İhracatın üç yılda sadece yüzde 18,5 büyümeyle OVP döneminin son yılı 2026’da 302,2 milyar dolara, bu dönemdeki artışının yüzde 12,8’de kalması beklenen ithalatın ise 414 milyar dolara çıkacağı öngörüldü.
Buna göre dış ticaret açığının 2026’da da 111,8 milyar dolarla bu yılki yüksek düzeyde kalması bekleniyor, üç yılın sonunda bu göstergede iyileşme beklenmiyor. Öte yandan cari işlemler açığına lehte etki yapan turizm gelirlerinin bu yılın tümünde 55,6 milyar dolar olacağı tahmin edildi. Turizm gelirlerinin 2024’te 59,6 milyar, 2025’te 64,7 milyar ve 2026 yılında 71,3 milyar dolara çıkarılması hedeflendi.
Bütçe açığı 2024’te daha da büyüyecek
OVP’nin bütçe hedefleri, deprem maliyetleri, seçimler ve diğer gelişmelerle katlanan ve ek bütçeye gidilmesi sonucunu doğuran kamu harcamaları dolayısıyla hızla büyüyen açığın gelecek yıl da bu ivmeyi sürdürmesinin beklendiğini gösteriyor.
Bu yılın ilk yedi ayında 435 milyar lira olan merkezi yönetim bütçe açığının yılın tümünde 1 trilyon 633 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği tahmin ediliyor. 2023’te faiz dışı bütçe dengesinde de 986,8 milyar liralık bir açık öngörülüyor. OVP hedef ve öngörülerine göre bütçe açığı 2024’te ise yüzde 62,4’le aynı yıl için öngörülen enflasyonun yaklaşık iki katı bir büyüme ile 2 trilyon 651,9 milyar liraya ulaşacak. Gelecek yıl faiz dışı dengede beklenen açık da 1 trilyon 397,9 milyar lira.
2025 yılında bütçe açığının 1 trilyon 824,4 milyar, faiz dışı açığın 15,2 milyar liraya düşürülmesi; 2026 yılında bütçe açığının 1 trilyon 827,1 milyar lira olması ve 467,8 milyar liralık bir faiz dışı fazla elde edilmesi hedefleniyor. Buna göre 2023 yılında GSYH’nin yüzde 6,4’ü düzeyinde oluşacak bütçe açığı, 2024’te de bu düzeyi koruyacak. Hedef gerçekleşirse bu oran 2025’te yüzde 3,4’e, 2026’da yüzde 2,9’a düşürülecek.
İşsizlik 2024’te artacak
OVP hedeflerine göre bu yıl için yüzde 10,1 tahmin edilen işsizlik oranı 2024’te biraz daha artarak yüzde 10,3 olacak. Ancak bunun izleyen yıllarda yüzde 10’un altı ile tek haneye düşürülmesi hedefleniyor. Bu yıl yüzde 53,7 beklenen işgücüne katılma oranının dönem sonunda yüzde 55,6 olması; 48,3 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilen istihdama katılım oranının ise ancak dönemin sonunda yüzde 50’yi aşması öngörülüyor. 2023’te 85 milyon 917 bin düzeyinde beklenen yıl ortası toplam nüfusun OVP döneminin son yılında 88 milyon 750 bine ulaşacağı bekleniyor.
Üç yılda 5,4 trilyon faiz ödenecek
Bu yıl 6 trilyon 562,6 milyar lira düzeyinde beklenen bütçe gelirlerinin 646,1 milyar lirasını faiz ödemeleri oluşturuyor. Faiz ödemelerinin yeni OVP döneminde ise katlanarak büyüyeceği görülüyor. Buna göre 2024’te 1 trilyon 254 milyar, 2025’te 1 trilyon 809,2 milyar, 2025’te 2 trilyon 294,8 milyar olmak üzere üç yılda toplam 5 trilyon 358 milyar lira faiz ödenecek. Bu yıl 4 trilyon 929,7 milyar lira olacağı tahmin edilen bütçe gelirleri içinde beklenen vergi tahsilatı 4 trilyon 270,7 milyar lira. Büyük bölümü dolaylı olmak üzere yıllık vergi tahsilatının 2024’te 7 trilyon 407,7 milyarla neredeyse ikiye katlanması, 2025’te 9 trilyon 523,2 milyar, 2026’da ise 11 trilyon 349,5 milyara ulaşması hedefleniyor. Buna göre üç yıllık OVP döneminde toplanması öngörülen toplam vergi miktarı 28 trilyon lirayı aşıyor.
